یکی از وسائل و ابزارهای شناخت برای انسان حواس ا ست . انسان دارای حواس متعدد است حس باصره ، حس سامعه ، حس ذائقه ، . . . اگر فرض کنیم انسان فاقد همه حواس باشد فاقد همه شناخت‌ها خواهد بود جمله‌ای است که از قدیم‌الایام معروف است و شاید از ارسطو باشد : "من فقد حسا فقد علما " هر کس که فاقد یک نوع حس باشد ، فاقد یک نوع شناخت است . اگر انسان کور مادرزاد به دنیا بیاید ، امکان ندارد که از یکی از رنگ‌ها ، شکل‌ها یا فاصله‌ها تصوری داشته باشد . با هر لفظی یا لغتی بخواهید برای یک کور مادرزاد یک رنگ را تعریف کنید و آن را به او بشناسانید ، یا بخواهید رنگ چیزی را برای او بیان کنید ، برای شما امکان ندارد.(مطهری ،1367،ص38)

بدون شک برای ارتباط انسان با جهان خارج ابزاری لازم است که آن‌ها را ابزار شناخت می‌خوانند، و مهم‌تر از همه چشم و گوش برای دیدن و شنیدن ، و زبان برای سؤال کردن است.حواس انسان نقش مهمی را در دریافت‌های مادی ما دارند چنانکه از روز اول ،ما چیزی را نمی‌دانستیم و از طریق گوش و چشم و عقل، شناخت ما آغاز می‌شود. گوش و چشم به تنهایی هم قادر به شناختن نیستند. همان طوری که ملاصدرا این ادراکات را ناقص تر و کمتر از آن می‌شمرد، که ادراک نامیده شود. و برای انسان علم ایجاد کند. این مرحله علائمی رمزگونه است، که تصویر کم‌رنگی را در مغز (و به تعبیر قدما: حس مشترک) ایجاد می‌کند.این مرحله فقط نیمی از راه ادراک است و حسگرایان که صرف انعکاس در حواس را ادراک می‌دانند در واقع به نیمه راه قناعت کرده‌اند و نباید فرایند کامل ادراک را انکار کنند."

در قرآن نیز خداوند شناخت انسان را بعد از تولد چنین بیان می‌کند که شما موقع تولد چیزی نمی‌دانستید و ما گوش و چشم - به عنوان دو ابزار مهم حسی که بیشترین دریافت‌های مادی از طریق آن‌ها صورت می‌گیرد- و عقل، برای شما قرار دادیم تا به وسیله آن‌ها بشناسید .

 وَاللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَیئًا وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ(النحل/78)

و خداوند شما را از شکم‌های مادرانتان خارج نمود در حالی که هیچ چیز نمی‌دانستید!» و برای شما، گوش و چشم و عقل قرار داد، تا شکرانه نعمت او را بجا آورید!

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: گوشت از گوشت می‌روید و هر کسی آن را چهل روز ترک کند ، خلق او بد می‌شود. آن را بخورید که بر توانایی چشم و گوش شما می‌افزاید. (شیخ حر عاملی،1409 ق، ج17، ص26)

پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏اله‏و‏سلم : هر کس چهل روز گوشت نخورد، بدخوی می‌شود.گوشت بخورید؛چرا‏که بر‏شنوایی می‌افزاید.(ری شهری،1384،ج2،ص129)

امام رضا علیه‌السلام:خوردن ترنج در هنگام شب، چشم را انحراف می‌دهد و کژ چشمی می آرد. (ری شهری،1384 ،ج 2 ،ص 183)

 پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏اله‏و‏سلم  می‌فرماید: قارچ، از گیاهان بهشتی است و آبش  برای چشم درد، سودمند است.(همان منبع ،ص 445)

مسند ابن حنبل: به نقل از محثمان- پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏اله‏و‏سلم ، در باره مُحرم اجازه داد (یا فرموده) که اگر چشم درد داشته باشد، مرهم گیاه سبز بر چشم خویش بنهد.(همان منبع ،ج1،ص 293)

 پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏اله‏و‏سلم  می‌فرماید : به بخورید و به همدیگر هدیه دهید ،چرا که چشم را جلا می‌دهد و دوستی را در دل می‌رویاند. و در جای دیگر می‌فرماید:خوردن به، تیرگی چشم را از میان می‌برد.(همان منبع،ص 297)

 پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏اله‏و‏سلم  می‌فرماید:- درباره خواص خرمای برنی- این جبرئیل است که به من خبر می‌دهد که در این خرمایتان نه ویژگی است- و بر شنوایی و بینایی‌تان می‌افزاید.(همان منبع ،ص 297)

 پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏اله‏و‏سلم  می‌فرماید:اگر به آبادیی وبا زده ،در آمدید و از وبای آن ترسیدید، بر شما باد پیاز، چرا که چشم را جلا می‌دهد.. (همان منبع )

 پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏اله‏و‏سلم  می‌فرماید:گوشت، شنوایی و بینایی را افزون می‌کند. (همان منبع،ص 299)

پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏اله‏و‏سلم می‌فرماید:بر شما باد کندر چرا که گرمازدگی را از قلب می‌زداید- و دیده را جلا می‌دهد و فراموشی را از میان می‌برد. (همان منبع )

 امام صادق علیه‌السلام فرمود:چهار چیز است که دیده را جلا می‌دهد و سود دارد و زیان نمی‌آورد.درباره آن‌ها پرسیدند فرمود: آویشن و نمک که چون در برهم قرار گیرند....(ری شهری ،1384 ،ج 1،ص 387)

همان‌طوری که از احادیث فهمیده می‌شود یکی از عواملی که در حواس انسان تأثیر دارد تغذیه مناسب است به طور کلی جسم انسان نیاز به تغذیه دارد اما تناسب بین آنچه انسان نیاز دارد و آنچه باید مصرف کند بسیار اهمیت دارد چنانکه کسی نیازهای غذایی چشم را مصرف نکند دچار عوارض چشمی می‌شود یا اگر چیزی مصرف کند که اختلالی در وضعیت چشم و گوش به وجود آید مسلماً داده‌های اولیه حواس اهمیت خودشان را از دست می‌دهند و انسان دچار بیماری می‌شود همان‌طوری که در بیماران روانی دیده می‌شود، یا کسانی که مشروبات الکلی مصرف می‌کنند چیزی‌هایی می‌بینند که برای دیگران ، واقعیت خارجی ندارد. یا افرادی که ال اس دی مصرف می‌کنند، دچار توهم می‌شوند و واقعیت‌های خارجی را درست درک نمی‌کنند. و این توهم حتی به قیمت از دست دادن جانشان تمام می‌شود.بنابراین تغذیه بستری است برای جسم ، تا باعث رشد و نمو آن شده تا اثر و کارایی بهتری داشته باشد. اگر یکی از حواس از کار بیافتند، به همان اندازه شناخت فرد هم دچار نقصان می‌شود و در چنین شرایطی فرد درک کاملی از دنیای مادی خود نخواهد داشت .

منابع

  1. محمدی ری شهری ، محمد.( 1384). دانش نامه احادیث پزشکی 1و2 . ( حسین صابری ،مترجم) . تهران:  سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.
  2. عاملی ، حر.(1404 ق) . وسائل الشیعه . قم : مؤسسه آل البیت.
  3. مطهری، مرتضی.(1367). مسئله شناخت  .قم : انتشارات صدرا.